Einstein, Oppenheimer ve Atom Bombası
11 Ekim 1939, finansör ve ekonomist Alexander Sachs, ABD Başkanı Roosevelt’in Oval Ofisi’ndedir. 1 Eylül 1939’da Hitler, Polonya’yı ilhak ederek II. Dünya Savaşı’nı başlatmıştır. Sachs’ın elinde, Albert Einstein ve onun fizikçi arkadaşı Leo Szilard’dan çok önemli bir mektup vardır. Bilim insanları nükleer zincierleme reaksiyon yaratmak için uranyumu kullanma olasılığından başkanı haberdar etmek isterler. Mektupta serbest kalacak olan enerjinin devasa büyüklüğünden ve böyle bir cihazı yok edici bir tip silah olarak kullanma potansiyelinden bahsederler.

Roosevet panikler zira Naziler de böyle bir silah üzerinde çalışıyorlardır. Ve başkan ivedi bir şekilde hareket etmeye karar verir.

Elbette büyük dehaların yaratıcı zekalarını silah haline dönüştürmeleri ilk defa olmuyordu. Arşimet bunun örneğini bin yıl önce vermiştir. Projeyi koordine etme işi alışılmadık bilim insanlarından birine verildi: ‘J. Robert Oppenheimer’

Kendisi bir Alman Yahudisi göçmeni bir aileden geliyordu. Kendisi buna rağmen Einstein gibi laik bir ortamda büyür. Rasyonel düşünce, hümanizm, sosyal adalet gibi kavramları savunan Yahudi kültür derneğinin üyesiydiler.

Robert, bir ortamda gelişir ve bilimde olduğu kadar, edebiyat ve yabancı dillerde oldukça başarılıdır. Kısa zamanda Latince ve Yunancasını o kadar çok geliştirir ki, Homer ve Virgil’in eserlerini bu dillerle okuyabilir.

1939 yılı başlarında, Robert da pek çok fizikçi gibi nükleer zincirleme reaksiyon yaratma olasılıklarının farkındadır. Roosevelt anlattığımız o mektubun ardından Uranyum Komitesi kurdurur. Robert’ın yakın arkadaşı Ernst Orlando Lawrence, sklotron yani hızlandırıcı keşfinden dolayı Nobel Ödülü almış ve üniversitenin radyasyon laboratuvarlarının müdürü olarak uranyum projesinde hızla çalışmaya başlamıştır.

Lawrence, Uranyum-235’i izotoplara ayırmak için sklotronu kullanırken sıkıntılar yaşar. Ve yardım etmesi için Robert ekibe katılır. Oppenheimer’ın patlayıcı reaksiyon yaratmak için U-235’ten 100 kilograma ihtiyacı vardır ve Beyaz Saray’a bir rapor gönderilir.

O raporla birlikte başkan, atom bombası yapma çalışmasını daha da hızlandırmaya karar verir. Uranyum Komitesi feshedilip yerine direk Beyaz Saray’a rapor verecek olan S-1 Komitesi kurulur. Bu komite Berkeley’de hızlı nötronlar üzerinde araştırma yapması için bir grup kurar. Hakkında söylenen olumlu şeyler üzerine Oppenheimer grubun başına getirilir.

Oppenheimer, bir atomik silah dizaynı için, temel esasları üzerinde çalışmaya başlamak üzere fiziğin en iyi beyinlerine bir seminer verir.

1942 sonlarında bir atom bombası üretmek adına bir merkezi silahlar laboratuvarı kurmak için planlar yapılır. S-1 Oppenheimer’in başkanlığa getirilmesini ister fakat ordu güvenlik gerekçesi ile bu öneriyi reddeder. 18 Eylül 1942’de resmi olarak Manhattan Mühendis Bölgesi’nin sorumluluğunu Albay Leslie R. Groves alır. Kısa bir süre ardından ‘Manhattan Pojesi’ olarak anılır.

Robert ve Leslie birbirine tamamen zıt iki karakterdir. Tüm farklılıklara rağmen tanıştıkları ilk andan itibaren birbirlerini kin temelli saygı beslerler.

Oppenheimer’ın laboratuvarının büyük bir şehir yerine ıssız bir bölgede inşa edilmesi fikri Groves’un uyandırır. 1942 yılında uygun bir yer arayışına girilir. En sonunda Santa Fe’nin kuzeybatısından 64 kilometre uzaklıktaki bir kanyon araştırılır ama dar bulunur. Oppenheimer, Los Alamos yakınlarında bir yer önerir. Bu alan 32 dönüm genişliğinde ve iki yüz yirmi metre yüksekliğinde bir erkekler okuludur. Ana bina yatakhaneler, ek binlar ve bir de göletten oluşuyordur. Groves da gördüğünde, aradıkları yerin burası olduğunu anlar.

Ordu okulu satın alır ve devasa binayı yapmaya başlarlar. Neredeyse hiç yoktan bir kasaba inşa edilir. Asıl plan, bilim insanlarının, destek personellerinin ve ailelerinin kalabileceği bir tesis yapmaktır. Bekarlar için evler, hastane, kütüphane, çamaşırhane, çocuklar için okul, manav ve postane ve ordu santrali vardır. Laboratuvar tesislerinde, Van de Graaff jeneratörleri, bir sklotron, partikül hızlandırıcılarının ilk örneği olan Cockcroft-Walton makinesi olacaktır.

Bu tesis 1943 yılında açıldığında yüz bilim insanı, mühendis ve destek personeli gelir. Altı ay içinde bu sayı bine çıkar. 1945 yazının sonunda ise nüfus dört bin sivil ve iki bin üniformalı personele ulaşır. Yalnızca Teknik Bölge’de içinde bir dökümhane, bir plütonyum saflaştırma alanı, oditoryumun yanı sıra onlarca laboratuvar, ofisler ve depoların bulunduğu otuz yedi bina vardır.

Bilim insanları ve ordu arasında anlaşmazlık çıkar. Groves hepsinin üniforma giymesini talep eder ancak Oppenheimer’ın arkadaşları buna karşıdır. Oppenheimer orta yolu bulur. Laboratuvarlarda sivil olunacaktır fakat atoom bombasını denemeye sıra geldiğinde herkes üniformasını giyecektir.

Oppenheimer, Nobel Ödüllü Werner Heisenberg’ün Alman atom bombası programının başına getirildiğinde baskının fazlalaştığını hisseder. Ordu hatta Heisenberg’in İsviçre’de olduğu zamanda ona suikast düzenleme planları yapar.

30 Aralık 1943’te Oppenheimer’in önemli bir ziyaretçisi olur. Niels Bohr Los Alamos’a gelir. Bohr, birkaç ay önce Kopenhag’dan kaçırılmış ve gizlice İngiltere’ye gönderilmiştir. Bohr, Almanların da atom bombası üzerinde çalıştıklarını doğrular ama Amerikalılar kadar ileride olmadıklarını belirtir.;

Bu açıklama, herkese cesaret verir. Ama Bohr’un buraya geliş sebebi başkadır. Aslında Bohr, Oppenheimer’a savaş sonrasında atom bombasının etkileri hakkındadüşünmesini sağlamak istiyordur. Yapılan şeyin ahlaki boyutunu da hesaba katmalarını ister.

Bohr, tesisten baharda ayrılır ve çalışmalar devam eder. Sürekli miktarda bölünebilir materyal elde etmek için çabalıp dururlar.

12 Nisan 1945’te Roosevelt öldüğünde her şey değişir. Bu çalışma geçici olarak durdurulur. 30 Nisan’da Hitler intihar eder ve Almanya sekiz gün sonra teslim olur. Pasifik’te savaş kızışırken Avrupa’da savaş sona ermiştir. Hiçkimse, Japonya’nın da atom bombası planı olduğunu bilmiyordur.

Chicago’da çalışan bir grup bilim insanı, bir birlik kurup atom bombasının yaratacağı siyasi ve sosyal etkileri üzerine iki sayfalık bir rapor hazırlar. Raporda, eğer ABD atom bombası kullanacaksa bile bunu bir çölde ya da ıssız bir adada yapmalıdır denilir. Rapor başkana gönderilir. Ordu tarafından ele geçirilen rapor anında yok edilir.

Los Alamos’ta da en üst düzeydeki fizikçiler Oppenhemier tarafından toplanır. Bu rapordan herkes haberdardır ve bununla ilgili serbest bir tartışma yapılır. Oppenheimer, toplantı sonrası kararı savaş bakanına gönderir. Öncelikle grup, atom bombasının kullanılmadan önce İngiltere, Fransa, Rusya ve Çin’in haberdar edilmesi gerektiğini ifade eder. Oppenheimer, savaşın bir an önce sonlandırılması için atom bombasının kullanılması gerektiğini düşünenler arasındadır.

Einstein ve Szilard’ın yazdıkları dilekçe her şeyi başlatır. Dilekçede Japon halkına tam olarak teslim olmaları için gereken şartlar sunulmadan ve onlara teslim olma şansı verilmeden atom bombasını kullanmamayı önerirler. Dilekçe 155 Manhattan Projesi’nde çalışan bilim insanları tarafından imzalanır.
Oppenheimer bu dilekçeye çok sinirlenir ancak kendisi perdenin arkasında neler olup bittiğinin farkında değildir. Truman, Stalin’in 15 Ağustos’ta Japonya’ya savaş ilan edeceğine dair sözünü almıştır.

Her şeye rağmen Los Alamos’ta çalışmalar devam eder. Groves 10 Ağustos’tan önce çalışmaların bitmesi için baskı yapmaya başlar. 16 Temmuz 1945’te ‘zamazingo’ yani atom bombası test edilir ve başarılı olur.

Sonraki günlerde Oppenheimer, Amerikan Hava Kuvvetleri ile hedefleri seçmek için görüşmelerde bulunur. Oppenheimer Japonlar için üzülmeye başlar.

6 Ağustos 1945 sabahında pilotun annesinin ismi olan Enola Guy adlı uçak, Hiroşima şehrine yaklaşır. Saat sabah 8.14’te uçak Little Boy ismindeki bombayı şehrin üzerine bırakır. ABD’ye haberin gelmesi iletişim problemleri nedeniyle beş saat sürer. Enola Gay’in yüzbaşısı Parsons şunları yazmıştır: ‘Görülen etkiler New Mexico’dan kat kat büyük. ‘

İlk başta, Hiroşima’daki ölü sayısı yetmiş bindir. Fakat daha sonra yanıklara ve radyasyona bağlı nedenlere bağlı olarak ölenler ile birlikte bu sayı yüz bine çıkar. Radyasyona bağlı kanser yüzünden beş yıl içinde bu sayı ikiye katlanır.

İki gün sonra, Sovyetler resmen Japonya’ya savaş ilan eder ve Mançurya’yı işgal eder. Ertesi gün ‘Fat Man’ ismindeki ikinci atom bombasşı 9 Ağustos’ta saat 11.00’da Nagazaki’ye atılır. Hrioşima’dan daha fazla kişi hayatını yitirir. Ve Japonlar kayıtsız şartsız 14 Ağustos 1945’te teslim olurlar.

Oppenheimer pişman bile olsa halkın gözünde atom bombasının babasıdır. Kendisi bu ününü nükleer silahlar üzerinde uluslararası bir denetim mekanizması kurulması için kullanır. Oppenheimer her yerde atom bombasının olumsuz yanlarından bahsederken, düşman kazanır.

Einstein da pişmanlık içindedir ve “Bilseydim, bilim adamı değil çilingir olurdum!” diyecektir. Ne olursa olsun bir mektup bir ülke insanının kaderini tayin etmiştir, daha doğrusu hayatlarını bitirmiştir…

Hayata Pi Academic İle Bakın

Pi Academic platformu olarak, yazar, editör ve diğer içerik üreticilerimizle sizler için ilgi çekici ve ilgiyle takip edebileceğiniz içerikler üretmekteyiz. Sizlere sunduğumuz içerikler başta Bilim, Teknoloji, Hukuk, İş Dünyası ve Haberler olarak kategorize edilmiştir. Tercih ettiğiniz içerik kategorisine tıklayarak okumaya başlayabilirsiniz.

Bununla beraber siber güvenlik alana ilgi duyuyor ve internette güvende kalmanız için bir şeyler okumak isterseniz buradan temel tavsiyelerle başlayabilirsiniz.